Özet
Bu yazının amacı iş tatmini ile yaşam tatmini arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Yaşam tatmini kişinin boş zaman ve iş dışı diğer faaliyetler olarak tanımlanan iş dışında yaşadığı, hayata karşı takındığı tavır ve tutum olarak tanımlanabilir. Kişinin yaşam tatmini üzerinde birçok etken rol oynamaktadır, bu etkenlerden bireyin hayatını en çok etkileyenlerden biri de bireyin iş yaşamıdır. Yapılan literatür taraması sonucunda, bireyin iş yaşamında yaşadığı olumlu veya olumsuz olayların bireyin genel yaşamını etkilemekte ve önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. İşinde mutlu olan bireylerin yaşamdan da daha fazla keyif aldıkları ortaya çıkmıştır. Literatür taranırken farklı sektör grupları; madenciler, öğretmenler, ordu askerleri, farklı ülkeler ve kültürler incelenmiş ve bu iki değişken arasında yapılan geniş çaplı literatür taraması sonucunda anlamlı ve pozitif yönde bir ilişki olduğu bulunmuştur. Literatür taramasına göre edindiğim bulgular, iş ve yaşam tatmini arasına nedensel bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Yapılan literatür taraması sonucunda iş tatmini ve yaşam tatmini arasındaki pozitif korelasyon istatiksel açıdan da anlamlı bulunmuş ve çalışmaların hipotezileri doğrulanmıştır. İş doyumunun artması ile beraber çalışanlarının yaşamdan aldıkları doyumun da arttığı ortaya çıkmıştır.
İŞ TATMİNİ VE YAŞAM TATMİNİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ
Kişilerin sürdükleri hayatlarında mutlu olabilmeleri ve yaşamlarının bir anlam kazanabilmesi için ana öğelerin başında, yaşam tatmini ve iş tatmini kavramları gelmektedir (Yiğit, R.,Dilmaç, B.ve Deniz, M., 2011). Kişilerin yaşamlarında mutlu olabilmeleri ve doyum alabilmeleri için gerekli başka bir öğe ise, iş yaşamlarında sağladıkları doyumdur. Kişilerin yaşamdan doyum sağlayabilmeleri için iş yaşamlarında da aynı oranda tatmin ve mutlu hissetmeleri gerekir. Bu noktada karşımıza, iş tatmini ve yaşam tatmini arasındaki ilişki karşımıza çıkmaktadır.Yiğit ve arkadaşları,iş tatmini ve yaşam tatmini arasında bir bağıntı olduğunu sezgisel açıdan dile getirelebilecek bir olgu olarak ifade ediyor. Mantıksal bir bakış açısıyla da baktığımızda, yaşama dair bir alandaki tatmin veya doyum düzeyi, yaşamın diğer alanlarını da belirli noktalarda etkileyecektir. Belki de, iş ve yaşam doyumu arasında ilişki olduğunu söyleyen Yiğit ve arkadaşları bu sezgisel kavrayışın bu iki değişkenin araştırılması için güzel bir başlangıç olduğunu ifade ediyor (Dikmen,1995).
Yiğit ve arkadaşları, normal şartlarda yaptığı işe değinen edindiği tavır pozitif olan çalışanın daha neşeli ve kendinden daha memnun olabileceğini öne sürerken diğer taraftan, çalıştığı işe karşı negatif bir tutuma sahip olan bir birey duygusal,ruhsal ve fiziksel açıdan birçok problemle ile de karşılaşabileceğini ifade ediyor (Maslach ve Leiter 1997; Okyay,2009). Öte yandan Yiğit ve arkadaşları, iş yaşamında tatminsizlik yaşayan bireylerin negatif duygular yaşayabileceğini, bu negatif duyguların bireyin ruhsal,bedensel ve sosyal bütünlüğünü bozabileceğini ve bunun sonucu olarak kişide, işten soğuma,işten ayrılma, yaptığı işe değinen umutsuzluk düşünceleri gibi tatminsizlik belirtileri gözlemlenebileceği ifade ediyor (Izgar, 2000; 2008).
Yaşam Doyumu kavramı, kişinin iş yaşamında ve iş yaşamı dışı yaşamdaki doyumu ifade etmektedir. Kişinin çalışma yaşamındaki geçirdiği süreyi göz önünde bulundurduğumuzda iş tatmini ile yaşam tatmini arasındaki bu pozitif ilişkinin varlığı şaşırtıcı gelmeyecektir (Keser,2005).
Yaşam Doyumu, kişinin boş zaman ve iş dışı diğer faaliyetler olarak tanımlanan iş dışında yaşadığı hayata karşı takındığı tavır ve tutum olarak tanımlanabilir. Kişinin yaşam doyumunun üzerinde birçok etken rol oynamaktadır bu etkenlerden bireyin hayatını en çok etkileyenlerden biri de bireyin iş yaşamıdır (Keser,2005). Kişinin iş yaşamında gerçekleşen pozitif ya da negatif olayların bireyin genel yaşam tatmini üzerinde önemli bir etken olduğu düşünülmektedir (Keser,2005). İş tatmini ve yaşam tatmini iç içe geçmiş, birbirini tamamlayan ve anlamdıran iki unsur olarak düşünülebilir. Birey, yaşamının büyük bir kısmını işinde geçirmekte, işinde yaşadığı iyi,kötü zamanların izlerini ise ailesine,arkadaşlarını özel yaşamına taşımaktadır. Aynı açıdan, iş dışındaki yaşamında ailesi, arkadaşları veya özel yaşamında yaşadığı iyi, kötü anların izini de işine taşımaktadır. Bu bağlamda iş ve yaşam, bir nevi yap-boz oyunu gibi birbirinin içine geçerek birbirini tamamlamakta ve anlamlandırmaktadır. Bu bağlamda, iş ve yaşam tatmini arasındaki ilişki yüksek önem taşımaktadır
(Dikmen, 1995). Ayrıca, bu 2 değişken arasındaki etkileşim bizi Spill Over ( Sıçrama) Modeline götürmektedir. İş ve Yaşam Tatmini arasındaki ilişkiyi açıklayan Spill Over( Sıçrama) Modeli bu 2 değişkenin literatür taraması sonucunda neden pozitif korrelasyon gösterdiğini açıklayan bir modeldir.
SPILL OVER MODEL (SIÇRAMA) MODELİ
Sıçrama Modeli, kişinin hayatının belirli bir alanındaki tatminin diğer alanlara da sıçrayacağını ileri sürmektedir. Modele göre, bu sıçrama, yaşam tatmininden işe doğru veya iş tatmininden yaşam tatmine doğru olabilmektedir. Bu modele göre iki değişken arasında pozitif bir ilişki ortaya çıkmaktadır,iş yaşamında mutlu olan bireylerin iş dışında kalan zaman dilimlerinde de mutlu olacağına ve işte mutlu olmayan bireylerin de iş dışında kalan zamanlarda mutsuz olacacağı öne sürülmektedir. Araştırma literatürüne baktığımızda,Iris ve Baret’in 1972’de yaptıkları bir çalışmada Spill-Over( Sıçrama) hipotezi ile uyumlu olarak birçok empirik bulguya rastlanmakta, ve bu araştırmalarda iş ve yaşam tatmininin ilişkili olduğu ileri sürülmekte, bireyin işteki mutluluğunun ve tatmininin kişinin genel yaşam mutluluğunu ve tatminini etkileyebileceği veya tam aksine kişinin genel yaşam mutluğununun ve tatmininin işteki mutluluğunu ve tatminini etkileyebileceği düşülmektedir (Irıs ve Barrett,2013). Bu tablo aynı zamanda, tatmin hissettiği bir işe sahip olan bireyin tatmin eden yaşamlara da sahip olacağını ya da tatmin eden hayatları olan bireylerin tatmin eden iş yaşamları olduğunu ifade eder (Judge ve Watanabe, 1993).
İŞ TATMİNİ VE YAŞAM TATMİNİ ARASINDAKİ İLİŞKİ İLE İLGİLİ
BULGULARIN İNCELENMESİ
Avustrulyanın, Queensland kentinten 286 erkek maden işçisinin dahil olduğu bu araştırma sonuçları, yaşam tatmininin iş tatmini üzerindeki etkisinden ziyade iş tatminin yaşam tatmini üzerinde daha güçlü bir etkisi olduğunu ortaya koymuştur ve yaşam tatmini ve iş tatmini arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu gözlemlenmiştir (Iverson,Maguire 1999). Devlet anaokulları ve özel anaokulu kurumlarda çalışan öğretmenler ile yapılan başka bir araştırma kapsamında 406 öğretmenden demografik karakteristik anket, Minnesota İş Tatmini Ölçeği, Yaşam Tatmini Ölçekleri aracılığı ile veriler toplanmıştır,araştırma sonucunda iş tatmini ve yaşam tatmini arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. İş tatmininin devlette çalışan öğretmenler,okul öncesi öğretmenler ve kadın öğretmenlerde daha fazla olduğu araştırma sonucunda çıkan bulgular arasında yer almaktadır (Demirel,2013). Alghamdi tarafından yürütülen, çalışma evreninin Suudi Arabistan’ın Albaha ilinde yaşayan çalışanlardan oluşan bir çalışma sonucunda da iş ve yaşam tatmini arasına pozitif bir ilişki bulumuştur, bazı demografik ve sosyo-ekomik değişkenler kontrol altında tutulduğunda dahi bu pozitif ve anlamlı ilişki değişmemiştir ve araştırmadan çıkan bir başka sonuç ise, yaşın artmasıyla iş tatmininin artması,yaşın azalması ile de iş tatminin azalmasıdır (Alghamdi,2014). Pakistanda, ordu askerleri arasında yapılan ve veri toplama araçları olarak yaşam tatmini ve iş tatmini ölçekleri kullanılan başka bir çalışma da ise işinde mutlu olanların hayatta mutlu oldukları araştırma bulguları arasında yer almaktadır. Ayrıca yaşça büyük pakistanlı askerlerin hayatlarında ve işlerinden yaşça küçük olanlardan daha mutlu oldukları çıkan diğer bulgular arasında.400 ordu askerinin katıldığı bu çalışmada, iş ve yaşam tatmini arasındaki ilişkinin yaşam boyunca stabil olup 20’li yaşlardan sonra biraz daha arttığı gözlenmiştir (Naz,2015).
Aşan ve Erenlerin yürüttüğü bir çalışma da ise bir devlet üniversitesinde akademisyenlerden iş tatmini ve yaşam tatmini anketleri kullanarak veri toplanmıştır.Korelasyon analizi ve t test kullanılarak yapılan bu çalışma sonucunda iş ve yaşam tatmini arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır (Aşan,Erenler,2008). Çevik ve Korkmaz’ın birlikte yürüttüğü iş ve yaşam tatmini arasındaki ilişkinin iki değişkenli probit model analizi çalışmasında veri toplama aracı olarak TUİK’in Yaşam Memmuniyet Anketi(2011) kullanılmış,2011 yaşam memnuniyeti araştırması 3551 örnek hanede 7368 kişi ile görüşülerek gerçekleştirilmiştir, çalışmada TUİK’in Yaşam Memmnuniyeti Anketi kullanılmıştur ve durum bölge ve meslek sınırları ortadan kaldırılmasına neden olmuştur. Araştırma bulguları saçılma etkisini doğrulamakta ve iş doyumunun yaşam doyumunu arttığını göstermekte ve desteklemektedir (Çevik,Korkmaz,2014).
İş ve Yaşam Tatmini arasındaki ilişkiyi inceleyen Konya Emniyet Müdürlüğü alan araştırmasının evrenini Konya şehri merkez ve ilçelerde çalışan ve tesadüfi küme örnekleriyle seçilmiş olan 680 emniyet personeli oluşturmaktadır. Veri Toplama Araçları olarak Hackman ve Oldman İş Doyum Ölçeği ve Yaşam Doyum ölçekleri kullanılmıştır.Emniyet personelinin iş ve yaşam doyumları arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur,çalışma bulguları ışığında iş doyumu arttıkça polislerin yaşam doyumlarının da arttığı söylenebilir (Yiğit,Dilmaç,Deniz,2011). Keser’in yürüttüğü çalışmada ise Bursa’da onbir Otomotiv Sektöründe İş Doyumu ve Yaşam doyumu anketleri uygulanmıştır yapılan bu çalışmada yaşam doyumu ile iş doyumu arasında orta düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur ( Keser,2005).
Literatür taranırken farklı sektör grupları, madenciler, öğretmenler, ordu askerleri, farklı ülkeler ve kültürler incelenmiş ve bu iki değişken arasında yapılan geniş çaplı literatür taraması sonucunda anlamlı ve pozitif yönde bir ilişki olduğu bulunmuştur. Literatür taramasına göre edindiğim bulgular, iş ve yaşam tatmini arasına nedensel bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Yapılan literatür taraması sonucunda iş tatmini ve yaşam tatmini arasındaki pozitif korelasyon istatiksel açıdan da anlamlı bulunmuş ve çalışmaların hipotezileri doğrulanmıştır. İş doyumunun artması ile beraber çalışanlarının yaşamdan aldıkları doyumun da arttığı ortaya çıkmıştır.
Kaynakça
Alghamdi S. (2015). Another look at Job and Life Saisfaction among Employees: Evidence from a Developing Country. American Journal of Industrial and Business Management,2015, 5, 11-19.
Aşan, Ö.ve Erenler E. (2008). İş Tatmini ve Yaşam Tatmini İlişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Y.2008,C13,S.2 s.203-216.
Benjamin Irıs, Gerald V. Barrett “Some Relations Between Job and Life Satisfaction and Job Importance”, Journal of applied Psychology. Vol.56, (1972), s. 301-304.
Çevik,N. Korkmaz, O. (2014). Türkiye’de Yaşam Doyumu ve İş Doyumu Arasındaki İlişkinin İki Değişkenli Sıralı Probit Analizi. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi,2014, Cilt: 7, Sayı: 1, s. 126-145.
Demirel,H. (2013). An investigation of the relationship between job and life satisfaction among teachers. Procedia-Social and Behavioral Sciences 116 (2014) 4925-4931.
Dikmen, A.A., (1995), “İş Doyumu ve Yaşam Doyumu İlişkisi” , Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50(3-4); 115-140.
Iverson,R.D, & Maguire, C. ( 1999). The Relationship Between Job and Life Satisfaction: Evidence from a Remote Mining Community. Department of Management Working Paper Number 14 March 1999.
Keser, A. (2005). İş Doyumu ve Yaşam Doyumu İlişkisi: Otomotiv Sektöründe Bir Uygulama. Çalışma ve Toplum, 2005/4.
Timothy A. Judge, ve Shinichiro Watanabe, “ Another look at the Job- Life Satisfaction Relationship” , Journal of Applied Psychology, Vol. 78, No.6, (1993), s. 939-948.
Naz,S. (2015). Relationship of Life Satisfaction and Job Satisfaction among Pakistani Army Soldiers, Journal of Business Research Turk, 7/1 (2015) 7-25.
Yiğit, R. , Dilmaç, B. ve Deniz, M. (2011). Konya Eminiyet Müdürlüğü Alan Araştırması. Polis Bilimleri Dergisi Cilt:13 (3).
