1.Giriş
Aile hepimizin bildiği ve literatürde yer alan en basit tanımıyla; evlilik ve kan bağına dayanan,
karı-koca, kardeşler, çocuklar arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birimdir,
Çocuğun yaşadığı ve tanıdığı ilk çevre olan aile, çocuğun kişiliğinin oluşmasında en önemli
çevresel faktördür. Her çocuğu, diğerlerinden ayıran farklılaştıran duyguları, düşünceleri ve
davranışları vardır, çocuk gelişiminde ve farklılaşmalarında kalıtımsal ve çevresel faktörler büyük
rol oynamaktadır. Literatüre göre, çocukların kişilikleri içinde yaşadığı ve büyüdüğü aile yapısı
tarafından çok fazla etkilenmekte ve şekillenmektedir. Çocukların kişiliklerinin oluşmasında
öğrenme ilkeleri büyük önem taşımaktadır. Çocukların bazı durumlar karşısında gösterdikleri
duyuşsal tepkilerin, klasik koşullanma yoluyla kazanılan öğrenme olduğu öne sürülebilir. Bunun
yanı sıra, çocukların kişiliğini oluşturan davranışların gözlem ya da model alma yoluyla
öğrenildikleri görülmüştür.
Aile içi şiddete maruz kalan ve küçük yaşta ailelerinden alınan çocukların akranlarına zorbalık
uygulamaya eğiliminin diğer çocuklara kıyasla daha fazla olduğu düşünülmektedir, aile içi şiddet ile
akran zorbalığı arasında pozitif bir korrelasyon olduğu düşünülmektedir. “Aile içi şiddet kuşaktan
kuşağa geçmekte ve yalnızca şiddet gören kişiyi değil, tanık olan kişilerin psikolojik durumlarını,
özellikle çocukların psikososyal gelişimini , okullardaki akran ilişkilerini de etkilemektedir. Aile
şiddete maruz kalan çocuklarda zorbalık eğilimlerinin oluşması beklenmektedir. (Güleç,
Topaloğlu,Ünsal, Altıntaş, 2012) .
“Zorbalık okullarda yaşanan oldukça yaygın bir şiddet türüdür. Saldırganlığın bir alt türü olan
zorbalık, bir veya birden çok öğrencinin, kendilerinden daha güçsüz öğrencileri, kasıtlı ve sürekli
olarak rahatsız etmesiyle sonuçlanan ve kurbanın kendisini koruyamayacak durumda olduğu bir
saldırganlık türüdür” (Gökler, 2009) .
Sosyal öğrenme teorisi, ebeveynlerin model oluşturma yoluyla şiddet davranışı öğrettğini ve
şiddete başvurmaksızın çatışma çözme becerilerini öğretmek konusunda yetersiz olduklarını
vurgulamaktadır. “Fiziksel şiddet gören çocuklarda saldırganlıkta artma, uyku, yeme ve kilo ile
ilgili sorunlarda dahil olmak üzere çok sayıda davranış ve sağlık sorunları olabilir. Bu çocuklar
olumlu ve yakın arkadaşlıklar geliştirme zorlanmaktadır.” (İbiloğlu,2012) .
1.1 Araştırmanın Sorunu
Yetiştirme yurtlarında yaşayan kimsesiz çocuklar ve aileleriyle birlikte
yaşayıp aile içi şiddete maruz kalıp okullarda öğrenim gören çocukların ve öğrencilerin uyum
problemleri, akran ilişkileri, zorbalık eğilimleri, yalnızlık duygusu, duygusal yoksunluk(sevgi
açlığı) ve yansımaları araştırmanın sorunu ve araştırılması gereken önemli noktalar olarak
planlanmıştır. Ayrıca yetiştirme yurtlarındaki çocukların sosyalleşme becerilerinde ve akran
ilişkilerinde anne- babalarının hayatta olup olmama durumlarının akran zorbalığı eylemlerine etkisi
olup olmadığı araştırmanın sorunsalları olarak belirlenmiştir.
1.2 Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın temel amacı; okullarda aile içi şiddeti yaşayan ve yetiştirme yurtlarında yetişen
çocukların bulundukları psiko-sosyal düzeyi belirleyerek bu çocukların toplumsallaşmaları için
gerçekleştirilecek politikalara katkıda bulunmaktadır.
Bu amaçlar doğrultusunda ;
– Yetiştirme yurtlarında yaşayan çocukların etkilenme düzeylerini belirlemek
– Yetiştirme yurdunda yaşayan çocuklar ile ailesiyle yaşayan ve aile içi şiddet gören
çocukların akran zorbalığı gösterme eğilimlerini incelemek ve kıyaslamak
– Yetiştirme yurtlarında yaşayan çocukların psiko-sosyal sorunlarını belirlemek
– Aile içi şiddet gören ve ailesiyle yaşayan ve okullarda öğrenim gören çocukların psiko-
sosyal sorunlarını belirlemek
– Yetiştirme yurtlarında ve okullarda çocuklara verilecek hizmetlere ilişkin politikaları
etkilemek
– Sorununu çözümüne ve konuya ilişkin bilimsel bilgiye katkıda bulunmak bu araştırmanın
amaçları olarak belirlenmiştir.
1.3 Araştırmanın Önemi
Literatürde daha önce yapılmış böyle bir çalışmaya rastlanmamıştır, literatürde aile iç şiddet ve
zorbalık ile ilgili bazı araştırmalar olsa da aile içi şiddet yaşayan çocuklar ile yetiştirme yurtlarında
yaşayan çocukların akran zorbalık eğilimleri yönlerinden kıyaslandığı bir araştırmaya veya bulguya
rastlanmamıştır bu yüzden bu çalışmanın önemli bir çalışma olabileceği düşünülmektedir.
Yetiştirme yurtları ve okullardaki çocukların ne ölçüde ve ne tür akran zorbalığı davranışlarına
hedef oldukları ve sergilediklerini ortaya koyması ve bunun araştırılması literatüre sağlanacak
önemli bir katkı olarak görülmektedir. Aile özellikleri ve akran ilişkileri zorbalığı açıklayıcı önemli
nitelikler olarak düşünülmektedir. Aile özelliklerinden; ailenin çocuk yetiştirme tutumları, aile içi
şiddet, zorbalık davranışlarını açıklayıcı etkenler olarak düşünülmektedir. Bu araştırma ışığında
bazı önlemler alınabileceği düşünülmektedir, bu tür yardım edebilmenin ilk koşulu onların aile içi
şiddet ve yetiştirme yurtlarında yaşama olaylarından ne derece etkilendiklerinin belirlenmesi ve bu
doğrultuda çözüm arayışlarına gidilmesi olacaktır.
1.4 Varsayımlar
Katılımcıların Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeğini samimi bir şekilde cevapladıkları
varsayılmaktadır.
1.5 Literatür taraması
“Aile içi şiddet çeşitli kültür, sınıf, eğitim, gelir düzeyi, etnik köken ve yaş sınırlarının ötesinde,
tüm ülkelerde saptanan bir olgudur” (İbiloğlu, 2012). “Bir ilişkide genellikle biri tarafından diğerini
kontrol altında tutmak için kullanılır. Aile içi şiddet pek çok durumda şiddete maruz kalma riskinin
fazla olduğu toplumlarda sosyal açıdan normal kabul edilmektedir. Güvenlik, utanma, korku ve
farkındalık eksikliği gibi nedenlerden dolayı aile içi şiddet çoğunlukla bildirilmemektedir”
(İbiloğlu, 2012)
Çocuk sosyal etkileşim içinde olgunlaşmaktadır. Yaşadığı ailenin ve çevrenin sosyal davranış
modellerini benimsemektedir. “ Çocuk gözlemlediği çevreden iyi yada kötü davranış kalılpları
geliştirir. Şiddeti gözlemleyen çocuk şiddetle ilgili davranışlar geliştirir. Böylece şiddet, şiddetin
izlenmesiyle öğrenilmiş bir davranış olarak ortaya çıkar. Çocuğun şiddeti izlemesi yada şiddete
tanıklık etmesi şiddeti bir baş etme yolu olarak kullanmasına neden olur ve şiddetin diğer insanları
kontrol etmenin bir yolu olduğunu öğrenir (Ayan S, 2007).”
“Zorbalığı ya da saldırganlığı üreten faktörler arasında, çoçuğun ailede ilk bakımının yetersiz
oluşunun, yetiştirilme tarzının ve ailede yaşanan problemlerin önemli rol oynadığı bilinmektedir.
Özellikle zorbalık olaylarının yüksek oranda görüldüğü okullarda, görece daha fazla sayıda
çocuğun, “ doyurucu olmayan çocuk yetiştirme tarzına” maruz kaldığı ve birçok aile problemi
yaşadığı belirlenmiştir. Doyurucu olmayan bakım ya da yetiştirme ; çok az sevgi, ilgi, bakım,
deneim ya da rehberlik ile, çocuğun davranışlarına net sınırlar koyamama gibi faktörleri içerir. Aile
problemleri ise, ebeveynler arasında çatışmalı kişilerarası ilişkiler, boşanma, psikiyatrik hastalıklar,
alkol problemleri ve benzeri sorunları içerebilir “(Olweus, 1993). Araştırmalar, zorbaların
ailelerinin de sorunlu olduğunu ortaya koymaktadır.” ( Olweus,1994).
1.6 Araştırmanın Sınırlılıkları;
Bu araştırma;
1. 2016- 2017 eğitim- öğretim yılında, aile iç şiddete maruz kalan ve hala aileleriyle ile
yaşayan 5. ve 6. sınıflarda öğrenim gören öğrenciler, bu öğrencilerin velileri ve 11-12 yaş
aralıklarında olan yetiştirme yurtlarında anne ve babasız büyüyen çocuklar ile sınırlıdır.
2. Kocaeli İli Büyük Şehir Belediyesi sınırları içerisinde yer alan 3 ayrı ilköğretim okulu ve 2
ayrı yetiştirme yurdu ile sınırlıdır.
3. Veri toplama araçları akran zorbalığını belirleme ölçeği sınırlıdır.
2. Yöntem
2.1 Araştırma Modeli
Araştırmada genel tarama modeli kullanılması planlanmaktadır. Araştırma sonuçların sayısal
ifadeler şeklinde ifade edilmesi planlamaktadır. Bu nedenle araştırma nicel bir araştırma olacaktır.
Araştırma uygulamalı ve alan araştırması türünde gerçekleşecektir.
2.2 Veri toplama araçları ve yöntemin nasıl uygulanacağı
Veri toplama aracı olarak Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği kullanılması planlanmaktadır.
Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği: Akran zorbalığı gösteren çocukları belirleyebilmek amacıyla,
Mynard ve Joseph (2000) tarafından geliGtirilen ve Gültekin ve Sayıl‟ın (2005) Türkçe‟ye
uyarlamasını yaptığı “AZKBÖ”ndeki tüm akran zorbalığına hedef olmayı ölçen soruların karşısına
Pekel ve Uçanok (2005) “Peki sen bu davranışıne kadar yapıyorsun?” sorusunu ekleyerek
“AZBÖ”ni oluşturmuştur. Bu ölçeklerin ikisi birden hem kurbanları hem de zorbaları belirlemede
kullanılmaktadır.
Uygulamanın yapılabilmesi için gerekli izinler alındıktan sonra ilgili okullara ve yetiştirilme
yurtlarına gidilerek okullarda aile içi şiddete maruz kalmış çocukların sınıf listeleri ve yetiştirme
yurt idarelerinden anne babasız büyüyen çocukların listelerinin temin edilmesi düşünülmektedir.
Araştırma da kullanılan veri toplama araçlarının çocuklara grup halinde yapılması planlanmaktadır.
Her ölçeğin başında çocuklara, nasıl yanıtcaklarını anlatan yönergeler verilerek önce bunu
okumaları istenecektir. Daha sonra ise, anlamlarını kolaylaştırmak için her ölçekten örnek sorular ya
da durumlar verilerek tahtada tekrar anlatılacaktır. Akran zorbalığı ölçeklerini yanıtlarken
doğabilecek, sosyal istenilirlik ya da cezalandırılmaktan korkma durumlarını engellemek için bu
ölçeklerde çocukların kimlikleriyle ilgili bilgi vermeleri istenmemesi planlanmaktadır.
Rehberlik servisi ile yapılan düzenli görüşmeler sonrasında aldığımız bilgiler doğrultusunda, aile
içerisinde şiddete maruz kalan çocuklar öncelikle belirlenip tespit edilmiştir. Rehberlik servisi ve
yapılan özel görüşmelerden sonra aile içi şiddete maruz kalan çocuklarların belirlenmesine
yetiştirme yurdunda kalan çocukların ise random sampling yapılırak seçilmesi planlanmaktadır.
2.3 Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Araştırmanının evrenini aile içi şiddet gören çocuklar ve yetiştirme yurtlarındaki çocuklar
oluşturmaktadır. Karasara göre çalışma evreni ve genel evren olmak üzere 2 tür evren vardır.
(Karasar, 2004 )Biri genel evren, diğer evren ise çalışma evrenidir. Genel evren araştırma
sonuçlarının genellenmek istendiği birimler bütünüdür. Bir başka deyişle, herhangi bir araştırma
kapsamına giren olay, birey ve olguların tümüne evren denilmektedir. Bu araştırmanın evrenini 2
çocuk yetiştirme yurdu ve 3 ayrı ilkokul oluşturmaktadır. Araştırmanın Kocaeli ilinde 3 ayrı
ilköğretim okulunda 5.ve 6.sınıf öğrencileri ile ve 2 ayrı yetiştirme yurdunda gerçeklemeşi
planlanmaktadır. Toplam 240 öğrenciden oluşan örneklem grubunun, 120sini yetiştirme yurdunda
kalan çocuklar oluşturmaktayken diğer 120 sini ise aile içi şiddete maruz kalmış çocukların
oluşturması hedeflenmektedir.
2.4 Alınabilecek Bazı Önlemler ve Hedefler
Öğrencileri ve velileri bilgilendirici seminerler yapılması planmaktadır; Güvenlik önlemleri okul
ve okul çevresinde attırılması hedeflenmektedir. Okuldaki psikolojik danışmanlık birimi aktif olarak
kullanılacak ve varlığı daha sık hatırlatılacaktır. Öğrencilerin enerjilerini daha yapıcı bir biçimde
kullanmalarını sağlamak için sportif faaaliyetlerin sayısının arttırılması amaçlanmaktadır.
Önleyici programlar düzenlenmesi planlanmaktadır ve bu tür davranışlara maruz kalan çocuklara
destekleyici bir arkadaş grubuna ait olma ve arkadaş edinme konusunda hem sözel hem de sözel
olmayan bir başka deyişle beden dili etkili iletişim becerileri kazandırmanın yolları araştırılacaktır.
Okulların ve yetiştirme yurtları öğrencilerin ailelerini de dahil ederek geliştirecekleri programlar ve
eğitici faaliyetler ile birlikte çocukların okulda ve yetiştirme yurtlarında kendilerini rahat, mutlu ve
güvende hissetmelerini sağlamaları akran zorbalığını önleme çalışmalarının başarısı açısından
önemli olacağı düşünülmektedir.
Kaynakça
Ayan S. Aile içinde şiddete uğrayan çocukların saldırganlık eğilimleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi
2007; 8:206-214.
Güleç, Topaloğlu, Ünsal, Altıntaş, (2012). Bir kısır Döngü olarak Şiddet. Psikiyatride Güncel
Yaklaşımlar .
Gökler, R. (2009). Okullarda Akran Zorbalığı, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi.
İbiloğlu, Okan. (2012). Aile İçi Şiddet, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar.
Karasar N. (2004). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Cambridge: MA:
Blackwell.
Olweus, D. (1994). Annotation: Bullying at school: Basic facts and effects of a school based
intervention program. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 35(7),
1171-1190.
